برهان‌الدین قطبعالمبُرْهانُ الدّین‌ِ قُطْب‌ِ عالَم، ابو محمد عبدالله ۹۰-۵۷ق/ ۳۸۸-۴۵۴م، از عارفان بزرگ سلسله سهروردیه در شبه‌قاره هند بود. ۱ - پیشینهوی فرزند ناصرالدین محمود [۱]
ابوالفضل علامی، آیین اکبری، ج۱، ص۷۸، لکهنو، ۸۹۳م.
محمد، نواده جلال‌الدین مخدوم جهانیان بخاری [۲]
علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، ج۱، ص۶، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م.
[۳]
محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، ج۱، ص۳۳، به‌کوشش محمد ذکی، پتنه، ۹۹۴م.
[۴]
عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار، ج۱، ص۶۷، دهلی، ۳۳۲ق.
بود و در برخی منابع با عنوان «ثانی‌مخدوم‌جهانیان» از او یاد شده‌است. خاندان برهان‌الدین از سادات بخارا بودند و نسب ایشان به جعفر مثنی، برادر امام‌حسن‌عسکری (ع) می‌رسید. [۵]
علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، ج۱، ص۶، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م.
شاید به همین سبب است که برخی، مذهب این خانواده را امامیه دانسته‌اند. [۶]
شاهنوازخان، مآثر الامراء، ج۱، ص۴۸، به کوشش میرزا اشرف علی، کلکته، ۳۰۹ق/۸۹۱م.
برهان‌الدین در شهر «اُچه»، که اینک از توابع بهاولپور پاکستان است، متولد شد. [۷]
لعلی بدخشی، ثمرات القدس، ج۱، ص۳۳، به کوشش کمال حاج سیدجوادی، تهران، ۳۷۶ش.
[۸]
عبدالحی، نزهة الخواطر، ج۱، ص۶_۷، حیدر آباد دکن، ۳۷۱ق/۹۵۱م.
[۹]
محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، ج۱، ص۳۳، به‌کوشش محمد ذکی، پتنه، ۹۹۴م.
وی ده ساله بود که پدر را از دست داد و عموی پدرش «شاه‌راجو قتال» د ۲۷ق/۴۲۴م سرپرستی او را بر عهده گرفت. پس از چندی به‌اشاره وی زادگاه خود را ترک کرد و در ۰۲ق/۳۹۹م عازم شهر پتن شد. در آنجا سلطان مظفر شاه‌اول- که خود از مریدان جد وی بود - به استقبال او آمد. [۱۰]
علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، ج۱، ص۶_۷، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م.
در همین شهر مدتی نزد علیشیر گجراتی علوم ظاهری و باطنی را فرا گرفت و در زمره مریدان شیخ‌احمد کهتو درآمد و استاد بر او خرقه پوشاند و لقب قطب‌عالم به او داد. [۱۱]
لعلی بدخشی، ثمرات القدس، ج۱، ص۳۴، به کوشش کمال حاج سیدجوادی، تهران، ۳۷۶ش.
[۱۲]
عبدالحی، نزهة الخواطر، ج۱، ص۷، حیدر آباد دکن، ۳۷۱ق/۹۵۱م.
[۱۳]
علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، ج۱، ص۷، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م.
[۱۴]
ابوالفضل علامی، آیین اکبری، ج۱، ص۷۸، لکهنو، ۸۹۳م.
[۱۵]
محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، ج۱، ص۳۳، به‌کوشش محمد ذکی، پتنه، ۹۹۴م.
۲ - اساتید ویوی گذشته از شیخ‌احمد کهتو، از بزرگان دیگری چون حامد بن محمود حسینی بخاری ، صدرالدین ابن احمد اچی و شیخ نورالدین ابوالفتوح‌شیرازی نیز خرقه دریافت کرد. [۱۶]
عبدالحی، نزهة الخواطر، ج۱، ص۷، حیدر آباد دکن، ۳۷۱ق/۹۵۱م.
۳ - استقبال سلطان‌احمد از ویدر ۱۳ق/۴۱۱م که سلطان‌احمد، شهر احمدآباد را بنا کرد، برهان‌الدین قطب‌عالم به درخواست وی از پتن به آنجا آمد. سلطان‌احمد هنگام ورود او قصیده‌ای را که‌در مدح وی سروده بود، قرائت کرد. [۱۷]
علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، ج۱، ص۷، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م.
پس از حضور برهان‌الدین در احمدآباد، مسجدی نیز در محله اساول برای او بنا شد. وی سپس به روستای «بَتوه» در نزدیکی احمد آباد - که‌سلطان‌احمد آن را به وی واگذار کرده بود - رفت و بقیه عمر را در آنجا گذرانید. [۱۸]
علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، ج۱، ص۷، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م.
[۱۹]
عبدالحی، نزهة الخواطر، ج۱، ص۷، حیدر آباد دکن، ۳۷۱ق/۹۵۱م.
۴ - وفاتسال درگذشت برهان‌الدین را ۵۰ ق و ۵۶ق [۲۰]
علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، ج۱، ص۷، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م.
[۲۱]
محمد داراشکوه، سفینة الاولیا، ج۱، ص۱۷، کانپور، ۸۸۴م.
نیز ذکر کرده‌اند. پیکر برهان‌الدین ابتدا در اساول به خاک سپرده شد، اما پس از روز بعضی از خلفای وی مصلحت دیدند که آن را به بتوه منتقل کنند. [۲۲]
لعلی بدخشی، ثمرات القدس، ج۱، ص۳۳_۳۴، به کوشش کمال حاج سیدجوادی، تهران، ۳۷۶ش.
پادشاهان تیموری هند بارها مزار وی را زیارت کردند و اینک نیز آرامگاه وی زیارتگاه مردم آن دیار است. همچنین موقوفاتی برای تهیه هزینه عُرس و مخارج معاش سجاده نشینان و فرزندان قطب عالم سادات قطبیه اختصاص داده شده بود. [۲۳]
علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، ج۱، ص۷، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م.
۵ - جانشین ویبرای برهان الدین کراماتی نیز ذکر کرده‌اند. [۲۴]
محمد داراشکوه، سفینة الاولیا، ج۱، ص۱۷، کانپور، ۸۸۴م.
پس از وی، فرزند اولش معروف به شاه عالم، خلیفه و جانشین وی گردید. [۲۵]
ابوالفضل علامی، آیین اکبری، ج۱، ص۷۸، لکهنو، ۸۹۳م.
۶ - فهرست منابع(۱) ابوالفضل علامی، آیین اکبری، لکهنو، ۸۹۳م. (۲) محمد داراشکوه، سفینة الاولیا، کانپور، ۸۸۴م. (۳) عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار، دهلی، ۳۳۲ق. (۴) شاهنوازخان، مآثر الامراء، به کوشش میرزا اشرف علی، کلکته، ۳۰۹ق/۸۹۱م. (۵) عبدالحی، نزهة الخواطر، حیدر آباد دکن، ۳۷۱ق/۹۵۱م. (۶) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور، ۳۳۲ق/۹۱۴م. (۷) محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، به‌کوشش محمد ذکی، پتنه، ۹۹۴م. (۸) علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م. (۹) لعلی بدخشی، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سیدجوادی، تهران، ۳۷۶ش. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان‌الدین قطب‌عالم»، ج۱۲، ص۲۶. |